Kana (Japanse letters) uitgelegd

Omdat Hepburn zwaar kut is

De beschrijvingen hier zijn vooral aantekeningen die ik voor mezelf heb gemaakt. Hoewel ik hoop dat er geen overduidelijke fouten in staan, moet je het toch met een korreltje zout nemen. Je kan het beste direct naar aangepast oefenen gaan.

Inleiding

Japanse teksten worden geschreven met een combinatie van ideografische tekens geleend uit het Chinees („kanji”), en een klankenschrift die ontstaan is uit vereenvoudigde versies van kanji („kana”). De kana zijn verder onderverdeeld in „hiragana” en „katakana”. Hiragana zijn de meest voorkomende tekens die worden gebruikt voor vervoegingen en om woorden te schrijven waar geen kanji voor bestaat. Katakana wordt gebruikt om woorden uit andere talen te schrijven, en voor nadruk (een beetje als cursief). Het is niet praktisch om een tekst alleen met kana te schrijven, omdat er geen spaties worden gebruikt in het Japans.

Door een aantal spellingshervormingen rond 1946 is het systeem erg regulair. De schrijfwijze van een woord is bijna altijd direct af te leiden van zijn uitspraak.

Inleiding katakana

Er zijn 46 katakana nu in gebruik. Elk teken stelt een klinker, of een medeklinker+klinker voor. (behalve ん, een buigingsuitgang)

Deze tabel gebruikt de gojūonvolgorde („vijftig geluiden”). We gaan elke rij van deze tabel individueel bespreken.

Rij één

Oké. De klinkers. Je kent ze wel. Maar misschien niet in deze volgorde.

• あ: a
• い: i
• う: u
• え: e
• お: o

Klik op de letters om een geluidsfragent af te spelen (met dank aan Tae Kim, zie het dankwoord voor meer informatie). Ik zou aanraden om ze proberen na te zeggen, en dan te luisteren wat je hebt gezegd met de recorder bovenaan de pagina.

Met deze knop kan je de trainer starten. Zorg ervoor dat je ze allemaal in één keer herkent. Als dat niet lukt moet je even pauze nemen.

Rij twee

Hier is de eerste rij van letters die uitgesproken zijn als combinatie van een medeklinker en een klinker.

• か: ka
• き: ki
• く: ku
• け: ke
• こ: ko

Volgende: Rij drie

Rij drie

• さ: sa
• し: shi
• す: su
• せ: se
• そ: so

Misschien heb je gemerkt dat し onregelmatig lijkt te zijn. Dat komt omdat we het Hepburn-systeem van romanisatie (Japans schrijven met Latijnse letters) aanhouden. Het idee erachter is dat de uitspraken intuïtiever zijn voor Engelstaligen.

Er bestaat ook de kunrei-shiki (kabinetvoorgeschreven stijl) romanisatie. Het is haast regulair en is de offciële standaard. (Maar in de praktijk wordt Hepburn meer gebruikt.) Hierin zou ‚し’ als ‚si’ zijn geschreven.

De romanisaties dienen vooral als geheugensteuntje. Je moet meer aandacht besteden aan hoe de letters klinken in de geluidsfragmenten. De trainer telt allebij de stijlen goed.

Volgende: Rij vier

Rij vier

Hier heb je ook twee letters die onregelmatig lijken.

• た: ta
• ち: chi
• つ: tsu
• て: te
• と: to

Volgende: Rij vijf

Rij vijf

• な: na
• に: ni
• ぬ: nu
• ね: ne
• の: no

Er is ook de letter ん (n, of m voor b-, p- en m-), die buiten het vijftiggeluidensysteem valt. Het is de enige losse medeklinker.

Volgende: Rij zes

Rij zes

• は: ha
• ひ: hi
• ふ: fu
• へ: he
• ほ: ho

へ wordt als ‚e’ uitgesproken als het in de zin van „naar” wordt gebruikt. Zie het als een losstaand woord die toevallig geschreven wordt als へ(え). Hetzelfde is aan de hand met は(わ(.

Volgende: Rij zeven

Rij zeven

• ま: ma
• み: mi
• む: mu
• め: me
• も: mo

Je kent nu genoeg letters om een henohenomoheji te tekenen. Doe dat eens. Voor de lol. Je moet je wel aan de tekenvolgorde houden.

Volgende: Rij acht

Rij acht

• や: ya
• ゆ: yu
• 𛀁: e
• よ: yo

Je merkt dat deze rij minder kana heeft dan de andere. Ye (𛀁) is samengegaan met え. Een kana voor yi heeft nooit echt bestaan, omdat het geluid niet voorkomt in de spraak. Toen ze het vijftijggeluidensysteem maakten hebben ze er wel eentje ontworpen:

Volgende: Rij negen

Rij negen

De „r” in deze rij is een alveolaire tap. De alveolaire tap bestaat niet in het Nederlands. Je hebt wel andere alveolaire geluiden in het Nederlands, zoals de stemhebbende alveolaire plosief in „dak”. Merk dat je tong je tandkas aanraakt wanneer je de ‚d’ uitspreekt. Probeer dat te combineren met een ‚r’. Oefen door een paar keer „dak ɾak lak” te zeggen.

• ら: ra
• り: ri
• る: ru
• れ: re
• ろ: ro

Volgende: Rij tien

Rij tien

Eigenlijk is deze rij best zielig. Alleen maar わ heeft het overleefd. De rest van zijn familie is er niet meer.

Nou, oké, er is ook nog を, maar je spreekt hem hetzelfde uit als お. Het wordt alleen gebruikt om het lijdend voorwerp aan te geven, niet meer in woorden.

ゐ en ゑ zijn compleet uitgestorven. Overal waar ze gebruikt werden zijn ze vervangen door い en え.

• わ: wa
• ゐ: i
• ゑ: e
• を: o

Ze hebben ook ooit eens een kana voor wu verzonnen, maar je moet dat meer zien als het resultaat van geleerden die iets té fanatiek het vijftiggeluidensysteem probeerde in te voeren, dan een geluid dat echt had kunnen bestaan.

Volgende: De (han)dakuten

De dakuten en de handakuten

De dakuten (゛) maakt de medeklinker in een letter „sterker”. ゜ (handakuten) zit er een beetje tussenin. Dit is hoe de medeklinkers veranderen:

Dakuten ゛

• k → g
• s → z
• t → d
• h → b

Handakuten ゜

• h → p

Tabel

ず en づ spreek je allebei als zu uit (of dzu aan het begin van een woord). じ en ぢ spreek je allebei als ji uit. Vroeger waren ze verschillend, maar in de loop der jaren zijn hun uitspraken op hetzelfde neergekomen.
In principe gebruik je nu alleen nog maar ず en じ, behalve bij woorden zoals つづく en ちぢむ, waar de letter zonder dakuten wordt opgevolgd door die met, en bij samenstellingen waar "rendaku" voorkomt, zoals はな + ち = はなぢ.

Volgende: kleine hiragana

De kleine kana

Er bestaan verkleinde vormen van de kana. Ze worden voor verschillende doeleinden gebruikt.

Om een tweeklank te maken

Pak de -i van een rij, en zet er ゃ, ゅ, of ょ achter om een tweeklank te maken.

• ゃ: -ya
• ゅ: -yu
• ょ: -yo

Bijvoorbeeld, „nya” schrijf je „にゃ” (ni + -ya). „ちゃ” is „cha” (chi + -ya)

Om een medeklinker te verdubbelen (sokuon)

De kleine tsu (っ) staat helemaal los van つ. Het plakt de medeklinker van de letter erna aan het einde van de klank ervoor. Bijvoorbeeld, きっ(kit)て (te) en こっ(kot)ち (chi). Als je ん kan gebruiken, moet je dat doen. (dus altijd はんのう, nooit はっのう)

Leestekens

De leestekens zien er ietsjes anders uit dan je gewend bent. De punt is een rondje, de komma gaat de andere kant op, en de aanhalingstekens zijn net andersom.

• . → 。
• , → 、
• „ ” → 「 」
• tot → 〜

Er is ook het herhalingteken, „ゝ”, maar die wordt niet zo vaak meer gebruikt. De dakuten wordt niet meegenomen, dus ごゝ is „goko”, niet „gogo”! (Dat zou je als „ごゞ” moeten schrijven.)

Andersom oefenen

Je kan hier het typen van de letters oefenen. Als je een rōmaji-gebaseerde IMe gebruikt heb je meer aan het overtypen. Als je 12-key gebruikt kan je beter rōmaji-naar-kana oefenen.

Alles oefenen

Let extra op het verschil tussen き (ki), さ (sa) en ち (chi), ぬ (nu), め (me) en の (no), け (ke), は (ha) en ほ (ho), ろ (ro) en る (ru), en ね (ne), れ (re), en わ (wa).

Volgende: Katakana

Katakana

Voor elke hiragana bestaat er een katakana die hetzelfde wordt uitgesproken.

Volgende: verlengingsstreepje

Het verlengingsstreepje (ー)

De chōonpu wordt gebruikt om een klinker langer te maken. Bijvoorbeeld: ステーキ (su-té-ki, „steak”).

Je kan het ook met hiragana gebruiken, maar normaal schrijf je nog eens de klinker*. (テー → てい)

(n.b. in Hepburn schrijf je ze met een macron: ステーキ → sutēki)

〰 is hetzelfde, maar je moet het uitspreken alsof je een animepersonage bent.

Volgende: Revenge of the (han)dakuten

* uitzondering: e wordt door い verlengd, o wordt door う verlengd.

De (han)dakuten

Naast de letters die ook een dakuten kunnen krijgen bij de hiragana, heb je hier ook ヴ (vu). Die letter heeft geen hiragana-equivalent, omdat de klank niet voorkomt in Japanse woorden. Je hebt ook dakuten-versies van de rest van de w-lijn (ヷ, ヸ, ヹ, ヺ), maar in die situatie gebruik je vaker een kleine katakana, (bvb. ヸ → ヴィ, zie volgende sectie) of vervang je het met een letter uit de b-rij (bvb. ビ).

De kleine katakana (ァ, ィ, ゥ, ェ, ォ)

Hiermee kan je extra geluiden schrijven die niet (meer) bestaan in het Japans.

De シチツ-uitzonderingen vermijden

Schrijf スィ (si), ティ (ti), en トゥ (tu).

Het ontbreken van ye verhelpen

Normaal gebruik je een kleine letter uit de y-rij om de medeklinker van シ en チ te veranderen, maar omdat er geen kleine ye is gebruik je シェ (she) en チェ (che).

De ツ en フ-uitzonderingen gebruiken

Omdat ツ en フ niet uit de イ-kolom komen kan je ze niet aanpassen met kleinen uit de y-rij. Gebruik in plaats daarvan de kleine klinkers. Bijvoorbeeld: ツァ (tsa) en フォ (fo)

W- en v-geluiden opschrijven

Omdat het merendeel van de w-rij niet meer bestaat kan je ウ en een kleine klinker gebruiken. Gebruik ヴ voor v-geluiden. Bijvoorbeeld: ウェ (we) en ヴォ (vo)

Dingen waarvan ik niet weet waar ik ze anders moet zetten

Postcodeteken 〒

Om een postcode aan te geven.

Spaties

Soms worden spaties in woorden uit andere talen vervangen met een puntje (・) of twee streepjes (゠).

Dankwoord

De geluidsfragmenten die in dit programma zijn verwerkt komen uit de grammaticagids van Tae Kim. Het is uitgebracht onder een CC BY-SA 3.0-licentie.

De tekenvolgendediagrammen zijn gemaakt door User:Pmx. Het zit ook onder een CC BY-SA 3.0-licentie.

Informatie uit de sci.lang.japan FAQ is gebruikt in het maken van dit programma. Als je Engels kunt zou ik ook aanraden om hierna de /djt/-gids te lezen!

Vrij spelen